متخصصان بهداشتی نسبت به روند صعودی مرگ‌ومیر ناشی از پنومونی در جهان هشدار می‌دهند؛ بیماری‌ای تنفسی و عفونی که همچنان بزرگ‌ترین قاتل عفونی دنیا محسوب می‌شود و تنها در سال ۲۰۲۳ جان ۲.۵ میلیون نفر را گرفت. از میان این قربانیان، ۶۱۰ هزار نفر کودکان زیر پنج سال بودند. تازه‌ترین داده‌های جهانی نیز نشان می‌دهد مرگ‌ومیر کودکان بر اثر ذات‌الریه طی دو سال گذشته ۲۰ درصد افزایش داشته است؛ افزایشی که به گفته متخصصان، می‌تواند با حذف محدودیت‌های دوران کرونا و بازگشت گسترده عفونت‌های تنفسی مرتبط باشد.
بحران خاموش ذات‌الریه
دکتر فرشید رضایی با اشاره به روز جهانی «پنومونی» گفت: «برآوردهای جهانی نشان می‌دهد ذات‌الریه همچنان در صدر بیماری‌های عفونی کشنده قرار دارد و آمار رو به افزایش آن زنگ خطر جدی برای سیستم‌های سلامت عمومی است.» او تأکید کرد بحران مرگ‌ومیر به‌ویژه در کودکان، نیازمند توجه فوری تصمیم‌گیران سلامت در سراسر جهان است.
کودکان و سالمندان؛ گروه‌های در معرض خطر
به گفته این متخصص بیماری‌های عفونی، کودکان خردسال و سالمندان بالای ۷۰ سال آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در برابر پنومونی هستند. سوءتغذیه به‌ویژه در کشورهای آفریقایی در ۶۰ درصد مرگ‌ومیر کودکان نقش دارد و آلودگی هوای خانگی و نرخ پایین واکسیناسیون از عوامل تشدیدکننده محسوب می‌شود. در بزرگسالان نیز آلودگی هوا و مصرف دخانیات عامل بیش از یک‌چهارم مرگ‌های ناشی از ذات‌الریه است.
عوامل ایجادکننده و چالش مقاومت میکروبی
پنومونی توسط طیف وسیعی از میکروب‌ها همچون باکتری پنوموکوک (شایع‌ترین عامل)، ویروس RSV و آنفلوآنزا ایجاد می‌شود. همچنین برخی میکروب‌های مقاوم مانند استافیلوکوک طلایی در سال‌های اخیر به درمان‌های آنتی‌بیوتیکی پاسخ کمتری نشان می‌دهند. واکسن‌های مؤثر برای پنوموکوک توانسته‌اند میزان مرگ‌ومیر را در کودکان و سالمندان کاهش دهند، اما نبود واکسن برای برخی عوامل بیماری‌زا همچنان چالش ایجاد می‌کند.
برنامه جهانی مقابله با پنومونی
در واکنش به افزایش مرگ‌ومیر، برنامه عملیاتی جهانی «اقدام برای بقای کودک» (CSA) با هدف پایان دادن به مرگ‌های قابل پیشگیری کودکان تا سال ۲۰۳۰ راه‌اندازی شده و بر ۶۰ کشور با بار بالای بیماری تمرکز دارد. چهار محور اصلی این برنامه عبارت‌اند از:
- تقویت واکسیناسیون؛ دستیابی به پوشش بیش از ۹۰ درصدی واکسن پنوموکوک و معرفی واکسن‌های مقرون‌به‌صرفه RSV در مناطق پرخطر.
- بهبود تشخیص و درمان؛ توسعه آنتی‌بیوتیک‌های مؤثر و تضمین دسترسی به دستگاه‌های پالس‌اکسیمتری و اکسیژن‌تراپی.
- ادغام مداخلات تغذیه در برنامه‌های پیشگیری و درمان، به دلیل نقش حیاتی سوءتغذیه در مرگ‌ومیر کودکان.
- تقویت مراقبت‌های اولیه برای تشخیص زودهنگام و ارجاع به‌موقع بیماران در سطح جامعه.
ضرورت آمادگی جهانی برای پاندمی‌های آینده
این متخصص تأکید کرد: «تجربه کرونا نشان داد که کمبود اکسیژن و تجهیزات درمانی تا چه اندازه می‌تواند مرگ‌ومیر ناشی از ذات‌الریه را افزایش دهد. کشورها باید از هم‌اکنون برای مدیریت موج‌های احتمالی آینده آماده شوند و در ساختارهای درمانی و تجهیزات بیمارستانی سرمایه‌گذاری کنند.»
در حالی‌که نگرانی‌ها از بازگشت گسترده عفونت‌های تنفسی افزایش یافته، متخصصان تأکید می‌کنند تنها با تقویت واکسیناسیون، بهبود زیرساخت‌های درمانی و توجه به تغذیه کودکان می‌توان با روند رو به رشد مرگ‌ومیر ذات‌الریه مقابله کرد.
