تینا مزدکی: شاخ، یکی از عجیب‌ترین اعضای بدن برخی پستانداران است. بسیاری از حیوانات ازجمله گاو، بز، گاومیش، بز کوهی، کرگدن و آهو شاخ دارند و از آن به دلایل مختلف، از محافظت در برابر شکارچیان گرفته تا مبارزه با هم‌نوع خود استفاده می‌کنند.
اگر حمله و دفاع را در نظر نگیریم، حیوانات ممکن است از شاخ برای حفاری و یافتن غذا در خاک استفاده کنند یا پوست درختان را جدا کنند. شاخ‌ها همچنین در نمایش‌های جفت‌گیری به آن‌ها قدرت می‌دهد. علاوه بر این، رگ‌های خونی داخل شاخ‌ها به حفظ دمای بدن حیوان کمک می‌کنند. در بیشتر گونه‌ها، فقط نرها شاخ درمی‌آورند، اما در برخی گونه‌ها، ماده‌ها نیز شاخ دارند. شاخ‌ها در شکل‌ها و اندازه‌های مختلف، از کوچک و صاف گرفته تا بلند و پیچ‌خورده وجود دارند. با این اوصاف، جالب است بدانید که ۱۰ گونه از پستانداران، بلندترین شاخ را در میان حیوانات دارند.
۱۰: گاو آنکوله واتوسی (Ankole-Watusi Cattle)
گاو آنکوله واتوسی، نژاد نسبتاً جدیدی از گاوهای اهلی و از نوادگان گاوهای سانگا از آفریقایی است. نام آن ترکیبی از دو اصطلاح است. در اوگاندا، آن‌ها بانام آنکوله خوانده می‌شوند، درحالی‌که در بوروندی مردم توتسی آن‌ها را واتوسی می‌نامند. این نژاد مدرن در دهه ۱۹۶۰ از جفت‌گیری گاو سانگا و یک نژاد اهلی کانادایی به وجود آمد. ازآنجایی‌که این گاو نژادی جدید است، نادر است و حتی تا سال ۲۰۱۶ فقط ۱۵۰۰ رأس از آن‌ها وجود داشت.
در این‌گونه نرها معمولاً بین ۵۰۰ کیلوگرم تا ۷۳۰ کیلوگرم وزن‌دارند و ماده‌ها به‌طور قابل‌توجهی کوچک‌ترند. قابل‌توجه‌ترین ویژگی آن‌ها شاخ‌های بزرگ آن‌ها است؛ این جانور در میان گاوهای اهلی بزرگ‌ترین رکورد بزرگ‌ترین شاخ را از آن خود کرده است و هر شاخ این حیوان ۹۵ سانتی‌متر طول دارد.
۹: بز کوهی آلپ (Alpine Ibex)
بز کوهی آلپ، گونه‌ای وحشی از بزهای کوهستانی است. این بزها اگرچه قرن نوزدهم تقریباً منقرض شدند، اما در سراسر کوه آلپ زندگی می‌کردند. آن‌ها درحالی‌که اجتماعی هستند، تمایل دارند که بر اساس سن و جنس در گروه‌ها تقسیم شوند. به‌طورمعمول، قد نرها ۸۸ سانتی‌متر تا ۱ متر است و وزن آن‌ها بین ۶۷ تا ۱۳۰ کیلوگرم است. رنگ آن‌ها خاکستری مایل به قهوه‌ای است. پشم آن‌ها که به نظر ضخیم است به آن‌ها اجازه می‌دهد در ارتفاعات بالا با دمای پایین زندگی کنند.
هردو جنس نر و ماده این گونه شاخی منحنی به سمت عقب دارند که برجستگی‌های متعددی دارد. بااین‌حال، شاخ نرها بسیار بزرگ‌تر می‌شوند و طول آن در بلندترین حالت به ۱ متر می‌رسد. در میان حیواناتی که بزرگ‌ترین شاخ‌های جهان رادارند، بز کوهی آلپ نر، از آن دسته حیواناتی است که احتمالاً از شاخ‌های خود برای دوئل کردن بر سر جفت‌گیری استفاده می‌کند.
۸: بز تابیده‌شاخ (Addax)
بز تابیده شاخ یا آداکس که به عنوان آنتلوپ سفید نیز شناخته می‌شود، بخشی از گروه بزهای مارپیچ‌شاخ است. درحالی‌که بومی صحرای آفریقا است، به دلیل شکار کنترل‌نشده جمعیت کمی دارد. درنتیجه این‌گونه در معرض انقراض جدی قرار گرفته و اکثر اعضای باقی‌مانده آن اکنون در باغ‌وحش‌ها یا مناطق حفاظت‌شده زندگی می‌کنند. به‌طورکلی، قد نرها ۱۰۴ تا ۱۱۴ سانتی‌متر و وزن آن بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ کیلوگرم است و البته ماده‌ها وزن کمتری دارند.
خز آن‌ها در زمستان قهوه‌ای و خاکستری است و در تابستان سفید یا بلوند می‌شود. اگرچه این جانور در حال انقراض است اما همچنان در فهرست حیواناتی با بزرگ‌ترین شاخ جهان باقی‌مانده است. نر و ماده هر دو شاخ‌دارند و شاخ آن‌ها نیز معمولاً یک یا دو پیچ دارد. طول شاخ ماده معمولاً بین ۵۵ تا ۷۸ سانتی‌متر است و طول شاخ نرها به ۱۰۹ سانتی‌متر می‌رسد.
۷: تیزشاخ آفریقایی (Scimitar Oryx)
تیزشاخ آفریقایی یکی از چهار گونه موجود در سرتاسر آفریقا است. تیزشاخ آفریقایی که به نام اوریکس شاخ‌دار نیز شناخته می‌شود، از سال ۲۰۰۰ در طبیعت منقرض‌شده است. بااین‌حال، تعداد کمی از آن‌ها هنوز در مناطق حفاظت‌شده تحت نظارت دقیق و همچنین در باغ‌وحش‌های سراسر جهان زندگی می‌کنند. برخلاف دیگر تیزشاخ‌ها، تیزشاخ آفریقایی نشانه‌های تیره روی صورت و پا ندارد و شاخ منحنی دارد.
تیزشاخ آفریقایی عمدتاً دارای پوششی به رنگ سفید یا بژ است که به خنک نگه‌داشتن آن‌ها در آفتاب داغ بیابان کمک می‌کند. در بلندترین حالت، قد آن‌ها به یک متر می‌رسد، البته نرها کمی بزرگ‌تر از ماده‌ها هستند. هم ماده‌ها و هم نرها شاخ‌هایی دارند که می‌تواند تا ۱۱۹ سانتی‌متر رشد کند. درحالی‌که در میان جانوران شاخ صاف طبقه‌بندی می‌شوند، دارای شاخ‌هایی با پیچ‌وتابی چشمگیرند.
۶: الک یا واپیتی (Elk)
الک که به عنوان واپیتی نیز شناخته می‌شود، دومین عضو بزرگ خانواده گوزن‌اند. آن‌ها در سراسر جنگل‌های آمریکای شمالی و همچنین بخش‌هایی از آسیای مرکزی و شرقی زندگی می‌کنند. نام “واپیتی” تقریباً به معنی «دنبه سفید» است. این نام به خز آن‌ها اشاره دارد که از گردن به پایین به رنگ سفید یا بژ است. درعین‌حال، یال ضخیم و پشمالویی از موهای قهوه‌ای تیره گردن آن‌ها را می‌پوشاند و معمولاً بارنگ صورت آن‌ها یکسان است.
گوزن‌های نر می‌توانند تا ۱۲۱ سانتی‌متر قد بکشند و تا ۵۹۰ کیلوگرم وزن بگیرند. در این‌گونه فقط گوزن نر شاخ دارد و شاخ آن روزی دو سانتی متر قد می‌کشد. در بلندترین حالت، طول هر شاخ به ۱۲۱ سانتی‌متر و وزن آن تقریباً به ۲۰کیلوگرم مترسد. در طول فصل جفت‌گیری، نرها از شاخ‌های خود برای کشتی گرفتن با گوزن‌های دیگر استفاده می‌کنند تا فرصت جفت‌گیری را به دست آورند.
۵: گوزن شمالی (Caribou)
کاریبو یا همان گوزن شمالی حیواناتی با بزرگ‌ترین شاخ‌های جهان اند. آن‌ها در سراسر آمریکای شمالی، شمال اروپا و سیبری زندگی می‌کنند و در میان جانورانی با خطر انقراض قرار دارند. بیشتر کاریبوها به‌صورت گله‌ای زندگی می‌کنند و برخی از آن‌ها مهاجرت می‌کنند، برخی دیگر در تمام طول سال در محل می‌مانند.
خز آن‌ها معمولاً خاکستری مایل به قهوه‌ای است و یال ضخیمی در اطراف گردن آن‌ها رشد می‌کند. زیرگونه‌های کاریبو ازنظر اندازه متفاوت هستند و کاریبوی جنگلی شمالی معمولاً بزرگ‌ترین آن‌ها است. شاخ‌های هردو جنس نر و ماده رشد می‌کنند، اگرچه اندازه شاخ‌ها بر اساس زیرگونه‌ها متفاوت است. در حین رشد، یک مخمل ضخیم روی شاخ‌ها را می‌پوشاند و به‌محض توقف رشد می‌افتد. در میان همه گونه‌های گوزن، کاریبو دارای بزرگ‌ترین شاخ به نسبت بدن خود است. شاخ‌های آن‌ها می‌تواند تا ۱۳۴ سانتی‌متر رشد کند.
۴: مارخور (Markhor)
مارخور، گونه‌ای از بزهای وحشی بومی آسیای مرکزی است. در فارسی، کلمه مارخور از افسانه‌هایی آمده که در مورد کشتن و خوردن مارها است و به «مارکش» نیز ترجمه می‌شود. آن‌ها در جنگل‌های کوهستانی و بوته زارها زندگی می‌کنند و رژیم غذایی آن‌ها بسته به فصل بین علف ها و میوه درختان متفاوت است. درحالی‌که مارخورهای نر در خارج از فصل جفت‌گیری به‌تنهایی زندگی می‌کنند، ماده‌ها و جوآن‌ها در گله های کوچک زندگی می‌کنند.
خز آن‌ها قهوه‌ای روشن یا سیاه به نظر می‌رسد و طول آن در طول سال متفاوت است. به‌طور متوسط، آن‌ها بین ۶۶ تا ۱۱۴ سانتی‌متر و بین ۳۱ تا ۱۱۰ کیلوگرم وزن‌دارند. اگرچه نر و ماده هر دو شاخ‌دارند، شاخ نرها بسیار بزرگ‌تر می‌شوند. شاخ‌ها در سر به هم متصل‌اند و به سمت بالا و بیرون پیج می‌خورد. طول شاخ‌های نر به ۱۶۰ سانتی‌متر مترسد، البته شاخ ماده‌ها بسیار کوچک‌تر است.
۳: کودو بزرگ (Greater Kudu)
کودو بزرگ عضو دیگری از گروه بز کوهی شاخ‌دار است. این جانور یکی از دو گونه کودو است و دیگری کودو کوچک است. آن‌ها در سراسر آفریقای شرقی و جنوبی گسترده هستند، اگرچه برخی از جمعیت‌ها به دلیل از دست دادن زیستگاه و شکار غیرقانونی با تهدید روبرو هستند.
کودو بزرگ دارای بدنی باریک و پاهای بلند است. خز آن‌ها خاکستری مایل به قهوه‌ای یا قهوه‌ای مایل به قرمز با ۴ تا ۱۲ نوار سفید در امتداد تنه آن‌ها است. قد نرها به ۱۶۰ سانتی‌متر و وزن آن بین ۱۹۰ تا ۳۱۴ کیلوگرم است. اما نرها علاوه بر شاخ‌های بلند با دو تا سه پیج، ریش هم درمیاورند. هنگامی‌که در امتداد منحنی اندازه‌گیری می‌شود، شاخ‌های آن‌ها می‌تواند از ۱۱۹ تا ۱۸۷ سانتی‌متر است.
۲: موس (Moose)
موس بزرگ‌ترین گونه گوزن موجود و یکی از حیواناتی است که بزرگ‌ترین شاخ‌های دنیا را دارد. موس‌ها در آمریکای شمالی و همچنین بخش‌هایی از لهستان، قزاقستان و روسیه زندگی می‌کنند و در آنجا به نام گوزن شناخته می‌شوند. برخلاف اکثر گوزن‌ها، موس‌ها به‌تنهایی زندگی می‌کنند و فقط در طول فصل تولیدمثل برای جفت‌گیری به هم می‌رسند.
حیوانات بالغ این‌گونه بین ۱۴۰ تا ۲ متر و ۱۰ سانتی‌متر قد می‌کشند و بین ۲۰۰ تا ۷۰۰ کیلوگرم وزن‌دارند. فقط گوزن‌های نر شاخ‌هایی همچون شاخه درخت‌دارند. شاخ‌ها از مرکز سر منشعب می‌شوند و قبل از اینکه به سمت بالا خم شوند و به سمت بیرون باز می‌شوند. شاخ گوزن گاو نر بالغ ممکن است تا ۲۱۰ سانتی‌متر رشد کند و هرکدام ۱۸ کیلوگرم وزن داشته باشد. در طول فصل تولیدمثل، نرها ممکن است از شاخ‌های خود برای کشتی گرفتن با یکدیگر بر سر فرصت جفت‌گیری استفاده کنند.
۱: بوفالوی آبی آسیایی (Asian Water Buffalo)
گاومیش آبی آسیایی رتبه اول بلندترین شاخ را از آن خود می‌کند. این گاوهای اهلی که به‌سادگی به نام گاومیش آبی نیز شناخته می‌شوند، ازلحاظ تاریخی از هند و آسیای جنوب شرقی می‌آیند. امروزه آن‌ها یکی از فراوان‌ترین گونه‌های گاومیش هستند که بیش از ۱۳۰ میلیون جمعیت دارند. دو نوع از آن‌ها در حال حاضر وجود دارد: گاومیش رودخانه که لاغرتر و بلندتر است و گاومیش باتلاقی که حجیم‌تر است.
پوست آن‌ها بسته به سن و زیرگونه آن‌ها می‌تواند از سیاه تا آبی و خاکستری متغیر باشد. قد آن‌ها ۱۱۹ تا ۱۶۰ سانتی‌متر می‌شود و وزن آن‌ها بین ۳۰۰ تا ۱۰۸۸ کیلوگرم است. شاخ بوفالوهای آسیایی به بیرون رشد می‌کند و به شکل نیم دایره‌ای منحنی است و طول آن به ۱۵۰ سانتی‌متر مترسد. بااین‌حال، رکورد جهانی طولانی‌ترین شاخ متعلق به گاو نری در سال ۱۹۵۵ است که اندازه شاخ‌هایش ۳ متر بود.
منبع: a-z-animals.
۵۴۳۲۳
