بسیاری از خانواده‌ها اضطراب کودکان را چندان جدی نمی‌گیرند و تصور می‌کنند که این نگرانی‌ها با گذشت زمان برطرف خواهد شد. اما کارشناسان روانشناسی معتقدند که هیچ مشکلی در کودکان به‌صورت خودبه‌خود حل نمی‌شود، بلکه نیاز به توجه، زمان و گاهی درمان تخصصی دارد. اگر اضطراب در کودکان نادیده گرفته شود، در آینده می‌تواند منجر به مشکلات روانی پیچیده‌تری شود که بر زندگی فردی، اجتماعی و تحصیلی آنها تأثیر منفی خواهد گذاشت.
اضطراب در کودکان از چه سنی شروع می‌شود؟
روانشناسان تأکید دارند که اضطراب در تمام مراحل رشد کودک، از نوزادی تا نوجوانی، ممکن است بروز کند. دکتر مونا فلسفی، روانشناس کودک، در این رابطه می‌گوید:
“اضطراب حتی در دوران نوزادی هم می‌تواند اتفاق بیفتد. برای مثال، مادری که قادر به شیر دادن به نوزادش نیست، ممکن است بر احساس امنیت او تأثیر بگذارد و موجب اضطراب شود. سینه مادر، اولین منبع دلبستگی نوزاد است و هرگونه اختلال در این ارتباط اولیه می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات عاطفی در آینده شود.”
دلایل اضطراب در کودکان چیست؟
اضطراب در کودکان می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. عوامل محیطی و تجربیات ناخوشایند از جمله مواردی هستند که نقش مهمی در ایجاد این مشکل دارند. برخی از دلایل اصلی اضطراب در کودکان شامل موارد زیر است:
- درگیری و اختلاف بین والدین
- طلاق والدین
- ترس از جدایی از مادر
- مرگ یکی از عزیزان یا از دست دادن حیوان خانگی
- مهاجرت یا تغییر محل زندگی
- ورود خواهر یا برادر جدید به خانواده
- از دست دادن دوست در سنین بالای ۳ سال
- تصادفات رانندگی یا حوادث طبیعی
- تماشای برنامه‌های تلویزیونی یا بازی‌های آنلاین با محتوای ترسناک
- تجارب ترسناک مانند تاریکی یا تنهایی در محیط ناآشنا
آیا اضطراب در کودکان دائمی است؟
به گفته دکتر فلسفی، این موضوع بستگی به شرایط ژنتیکی کودک و محیط زندگی او دارد. او می‌گوید:
“در خانه‌ای که جو متشنج و پر از تنش باشد، اضطراب کودک نه‌تنها کاهش نمی‌یابد بلکه تشدید می‌شود. اما اگر خانواده شرایط را به سمت آرامش سوق دهد، اضطراب کودک نیز کم‌کم کاهش خواهد یافت. البته این به این معنا نیست که کودک مضطرب، کاملاً بی‌خیال و آسوده‌خاطر خواهد شد، بلکه یاد می‌گیرد که چگونه با اضطراب خود کنار بیاید و آن را مدیریت کند.”
چگونه اضطراب را در کودکان تشخیص دهیم؟
کودکان معمولاً نمی‌توانند به‌طور مستقیم از اضطراب خود صحبت کنند، اما این احساس در رفتار و شرایط جسمانی آنها نمود پیدا می‌کند. برخی از رایج‌ترین علائم اضطراب در کودکان عبارتند از:
- وابستگی شدید به والدین و ترس غیرمعمول از جدایی
- جویدن ناخن و شب‌ادراری
- مشکلات خواب مانند بی‌خوابی، کابوس‌های شبانه و دندان‌قروچه
- تغییر در عادات غذایی (کم‌خوری یا پرخوری شدید)
- اجتناب از حضور در مهدکودک یا مدرسه
- مشکلات گوارشی مکرر مانند دل‌درد و سردردهای بی‌دلیل
عواقب اضطراب درمان‌نشده در کودکان
اگر اضطراب در دوران کودکی مدیریت و درمان نشود، ممکن است در بزرگسالی به مشکلات روحی و جسمی شدیدتری منجر شود. مهم‌ترین عوارض عدم درمان اضطراب کودکان شامل موارد زیر است:
- افسردگی و کاهش عزت‌نفس
- مشکلات در برقراری روابط اجتماعی و ارتباط با دیگران
- ناتوانی در مدیریت استرس و احساسات
- بروز وسواس، تیک‌های عصبی و کمال‌گرایی افراطی
- مشکلات جسمی مزمن مانند سردردهای مداوم و اختلالات خواب
راهکارهای مقابله با اضطراب کودکان
برای جلوگیری از اثرات منفی اضطراب بر رشد کودک، والدین باید به رفتارهای فرزندان خود توجه کنند و در صورت مشاهده نشانه‌های اضطراب، اقدامات مناسبی را انجام دهند. مهم‌ترین راهکارها برای کاهش اضطراب در کودکان عبارتند از:
- ایجاد محیطی آرام و حمایت‌کننده در خانه
- گوش دادن به دغدغه‌های کودک بدون سرزنش یا بی‌توجهی
- ایجاد برنامه‌های منظم و پایدار برای خواب، تغذیه و بازی
- کاهش مواجهه کودک با محتوای ترسناک در بازی‌ها و برنامه‌های تلویزیونی
- افزایش تعاملات اجتماعی کودک از طریق بازی‌های گروهی و فعالیت‌های اجتماعی
- مشاوره با روانشناس کودک در صورت شدت گرفتن علائم اضطراب
اضطراب کودک را جدی بگیرید
اضطراب در کودکان، اگر در حد معقول باشد، طبیعی و حتی مفید است زیرا آنها را برای مواجهه با چالش‌های زندگی آماده می‌کند. اما زمانی که اضطراب بیش از حد یا طولانی‌مدت شود، می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
والدین باید علائم اضطراب را جدی بگیرند و در صورت لزوم از کمک متخصصان روانشناسی استفاده کنند. درمان به‌موقع اضطراب در کودکان، نه‌تنها سلامت روان آنها را در دوران کودکی تضمین می‌کند، بلکه موجب بهبود کیفیت زندگی، اعتماد به نفس و موفقیت فرد در آینده خواهد شد.
