استفاده از ویژگی‌های ظاهری افراد به‌ویژه چاقی و تجرد در برنامه‌های تلویزیونی، همواره مورد توجه و بحث در فضای عمومی بوده است. این روزها، برنامه «جوکر زنانه» که از یکی از سکوهای پخش شبکه نمایشی در حال پخش است، واکنش‌های متفاوتی را در شبکه‌های اجتماعی به همراه داشته است. در این برنامه، نعیمه نظام‌دوست به‌عنوان یکی از شخصیت‌های محوری به ایفای نقش پرداخته است. وی در چهار قسمت از این برنامه، شوخی‌هایی در مورد چاقی و مجرد بودن خود در سن 50 سالگی می‌کند که موجب به‌وجود آمدن بحث‌های گسترده‌ای در فضای مجازی شده است.
نقد و دفاع از شوخی با ویژگی‌های ظاهری
در این برنامه، نعیمه نظام‌دوست به‌طور مکرر از ویژگی‌های فیزیکی خود برای ایجاد طنز استفاده می‌کند و حتی در یکی از قسمت‌ها به‌طور جدی به مشکلاتی که برای لاغر شدن داشته، اشاره می‌کند. در عین حال، بلافاصله پس از آن، مجدداً شوخی‌های مربوط به چاقی خود را ادامه می‌دهد. این مسأله باعث شده تا برخی از کاربران فضای مجازی از این برنامه دفاع کرده و آن را به‌عنوان نوعی شوخی بی‌ضرر ببینند که توسط خود فرد به‌کار رفته است. به عبارت دیگر، از نگاه این افراد، استفاده از ویژگی‌های شخصی برای شوخی، می‌تواند نوعی خودآزاری یا نوعی «خندیدن با خود» باشد.
اما در مقابل، گروه دیگری از کاربران نسبت به این نوع شوخی‌ها انتقاد کرده و آن را به‌عنوان نوعی بازتولید کلیشه‌های نادرست در جامعه می‌دانند. آنها معتقدند که نباید ویژگی‌هایی مانند چاقی یا مجرد بودن، که برای بسیاری از افراد بخشی از زندگی روزمره آنها است، به‌عنوان مشکلاتی قابل تمسخر و خنده در نظر گرفته شوند. این گروه از منتقدان بر این باورند که این نوع شوخی‌ها می‌تواند باعث تقویت دیدگاه‌های منفی و آسیب‌زننده به افراد با این ویژگی‌ها در جامعه شود.
چاقی و تجرد؛ ویژگی‌هایی که نادیده گرفته می‌شوند
مطابق با گزارش‌های وزارت بهداشت، بیش از 56 درصد جمعیت بزرگسال ایران دارای شاخص توده بدنی (BMI) بالای 30 هستند و به‌طور عمومی در دسته‌بندی افرادی با اضافه وزن یا چاقی قرار می‌گیرند. در کنار این موضوع، طبق داده‌های جمعیت‌شناسی، حدود 5 میلیون و 770 هزار دختر مجرد در ایران وجود دارند که برخی از آنها در سنین بالا به‌سر می‌برند. این دو ویژگی به‌عنوان موضوعات حساس اجتماعی، به‌شدت تحت تأثیر شوخی‌ها و طنزهای عمومی قرار دارند.
عادی‌سازی تمسخر و تأثیرات روانی آن
روانشناس بالینی، نسترن توکلی، در این‌باره بیان می‌کند که باید از شوخی‌های ناشی از ویژگی‌های ظاهری افراد دوری کرد. او به‌طور خاص به وضعیت نظام‌دوست در برنامه اشاره می‌کند که در ابتدا درباره مشکلات خود با چاقی سخن می‌گوید، اما مجدداً در قسمت‌های بعدی به شوخی با این ویژگی‌ها ادامه می‌دهد. به گفته توکلی، این نوع شوخی‌ها می‌تواند باعث عادی‌سازی فرهنگ تمسخر و قضاوت در مورد ویژگی‌های جسمانی افراد شود که ممکن است به احساس شرمندگی و انزوا در بین افراد مبتلا به چاقی یا تجرد دامن بزند.
او همچنین به یک ضرب‌المثل قدیمی اشاره می‌کند که می‌گوید: «حتی شوخی‌کردن با برخی موضوعات نیز نادرست است.» به عقیده توکلی، ویژگی‌هایی مانند چاقی یا تجرد زنان در سنین بالا، نه ایراد هستند و نه نیاز به تمسخر دارند. این ویژگی‌ها تنها بخشی از تنوع بشری‌اند و باید با احترام به آنها نگریسته شود.
آسیب‌شناسی فرهنگی در تلویزیون و سینما
ستار امینی، مشاور نوجوانان، نیز معتقد است که در سینما و تلویزیون ایران، افراد چاق به‌طور معمول به‌عنوان افرادی تنبل، احمق و حتی در برخی موارد قابل ترحم به تصویر کشیده می‌شوند. این نوع تصویرسازی غلط باعث می‌شود تا افراد چاق در جامعه در معرض قضاوت و تمسخر قرار گیرند. به‌ویژه در برنامه‌هایی که ویژگی‌های جسمانی افراد به‌عنوان سوژه‌های طنز قرار می‌گیرند، این قضاوت‌ها ممکن است حتی تشدید شوند.
امینی همچنین می‌افزاید که شوخی‌های موجود در برنامه‌هایی نظیر «جوکر» می‌توانند به عادی‌سازی قضاوت‌های منفی در مورد ویژگی‌های ظاهری افراد کمک کنند و جامعه را به‌سمت پذیرش نگاه‌های آسیب‌زننده سوق دهند.
نتیجه‌گیری: نیاز به دقت در تولید محتوای رسانه‌ای
با توجه به واکنش‌های متفاوت به این برنامه و نگرانی‌های مطرح‌شده در مورد آثار روانی و اجتماعی آن، به‌نظر می‌رسد که مسئولان تولید محتوا در رسانه‌های عمومی باید دقت بیشتری در انتخاب موضوعات طنز و شوخی‌ها داشته باشند. نمایش ویژگی‌های ظاهری افراد، به‌ویژه آنهایی که می‌توانند برای برخی افراد حساسیت‌برانگیز باشند، باید با احترام و دقت بیشتری انجام شود. در غیر این صورت، ممکن است این نوع شوخی‌ها باعث تقویت نگرش‌های منفی در جامعه شده و آسیب‌های جدی به روحیه و عزت نفس افراد وارد کند.
منبع
