بحث «کدام دهک هستیم» و معیارهای دهک‌بندی خانوارها در ایران این روزها بار دیگر در محافل و فضای مجازی داغ شده است. پایه و اساس این دهک‌بندی، داده‌های «پایگاه رصد رفاه ایرانیان» است که شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی خانوارها را بررسی می‌کند.
این پایگاه، جامعه را به ۱۰ دهک تقسیم می‌کند و هر دهک ۱۰ درصد جمعیت را شامل می‌شود. شاخص‌هایی مانند درآمد، هزینه، دارایی‌های ملکی و خودرویی، وضعیت بانکی، حمایت‌های اجتماعی، سلامت، حقوق و فعالیت در بازار بورس، مبنای ارزیابی دهک‌ها هستند. شاخص‌های مثبت دیگری همچون بازنشستگی، بیماری خاص و سرپرستی زنان خانوار می‌توانند امتیازاتی برای خانوارها ایجاد کنند.
مطابق آخرین داده‌ها برای سال ۱۴۰۳، هزینه سالانه متوسط خانوارها در دهک‌ها به ترتیب زیر است:
- دهک ۱: ۵.۹ میلیون ریال
- دهک ۲: ۹.۷ میلیون ریال
- دهک ۳: ۱۲.۳ میلیون ریال
- دهک ۴: ۱۶.۲ میلیون ریال
- دهک ۵: ۱۷.۷ میلیون ریال
- دهک ۶: ۱۹.۶ میلیون ریال
- دهک ۷: ۲۲.۳ میلیون ریال
- دهک ۸: ۲۷.۷ میلیون ریال
- دهک ۹: ۳۳.۵ میلیون ریال
- دهک ۱۰: ۶۳۲ میلیون ریال
بررسی این ارقام نشان می‌دهد که از دهک یک تا ۹، افزایش درآمد خانوارها به شکل نسبی و پیوسته است، اما دهک دهم با جهشی نجومی نسبت به دهک نهم مواجه است و بخش عمده ثروت جامعه در این دهک متمرکز شده است.
حذف سه دهک بالای درآمدی از فهرست یارانه‌بگیران در قانون بودجه ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ و همچنین برنامه‌ریزی برای ۱۴۰۴ مطرح شده است، اما کارشناسان هشدار می‌دهند که شاخص‌های فعلی برای تشخیص دقیق وسع مالی دهک‌های ۷ تا ۹ ناکافی است. با این حال، حذف این دهک‌ها تنها حدود ۵ همت از کل ۲۵ همت یارانه پرداختی را صرفه‌جویی می‌کند و بیش از ۲۰ همت دیگر همچنان باید تامین شود.
در نتیجه، دهک‌بندی خانوارها ابزاری برای سیاستگذاری اجتماعی است، اما چالش اصلی در داده‌های ناقص و فاصله بسیار زیاد دهک دهم با سایر دهک‌ها نهفته است، موضوعی که در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با یارانه و عدالت اجتماعی تاثیرگذار است.
