زائران بیت الله پس از این که ۴۹ سنگ به سوی جمرات سه گانه پرتاب کردند و سه روز در منا اقامت گزیدند، راهی مکه می شوند تا بقیه اعمال خود را به جا آورند. یعنی طواف حج را انجام می دهند و پشت مقام ابراهیم، نماز طواف را به جا می آورند و پس از سعی میان صفا و مروه به طواف نساء می پردازند و نماز طواف نساء را هم به جامی آورند. حالا زائران، تمام اعمال حج را به جاآورده و حاجی می شوند.
بسیاری از حاجی ها پس از به جاآوردن اعمال حج به نیابت از دوستان و پدر و مادر به طواف های مستحب می پردازند و برخی هم به تماشای کعبه می پردازند که نگاه به کعبه نیز عبادت است.
اگرچه در برخی از آیات، احترام سرزمین مکه به خاطر کعبه دانسته شده اما در جای دیگر به طور تلویحی می فرماید که ارزش این سرزمین به وجود مبارک پیامبر (ص) است وگرنه کعبه از آن جهت که از سنگ و گل تشکیل شده از آنچنان مقام منیعی برخوردار نبوده و سود و زیانی ندارد. قرآن در این زمینه می فرماید «لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ؛ اگر به مکه قسم یاد می شود به احترام تو است ای پیامبر!»
روایاتی که درباره زیارت امامان بعد از عمل حج آمده و مردم را مامور به تجدید عهد با امام (ع) می کند، به خوبی این مطلب را تایید می کند که باید در حج یک ارتباط ولایی نیز باشد و امامان علیهم السلام برای حاجیان رهبر باشند. مثلا امام باقر (ع) فرمود ««تَمامُ الحجِّ لِقاءُ الاءِمامِ».
پس احترام کعبه به مقام شامخ انسان کامل است. نشانه آنکه احترام سرزمین مکه به احترام رسول گرامی و حفظ دین اسلام می باشد، آن است که بعد از هجرت رسول اکرم (ص) و گرفتاری محرومان در مکه، آنان از خدا درخواست کردند که آنها را از سرزمینی که اهل آن ستمکارند، نجات دهد. امام باقر (ع) درباره آیه ۷۵ سوره نساء فرمود «فرمان داده شد تا مردم به سوی این سنگ‌ها (کعبه) بیایند و بر گِرد آن طواف کنند و سپس به حضور ما آمده، با ما تجدید عهد کنند و ولایت شان را به امام اعلام کرده و یاری خود را بر ما عرضه کرده، آمادگی خود را برای حمایت از ما اظهار کنند.» لذا برخی از روایات به فضیلت تشرف به مدینه، پس از حج اشاره دارد.
جایگاه مکه در آیات و روایات
مهم ترین شهر و مقدس ترین نقطه حجاز، شهر مکّه است که برای آن اسامی فراوانی در قرآن مجید و روایات ذکر شده است. نام مکه فقط یک بار در قرآن آمده که در آیه ۲۴ سوره فتح است ولی در ۱۴ آیه، ۱۷ بار با اسامی مختلف از این مکان مقدس نام برده است. مانند کعبه، بیت، بیت الحرام، بیت العتیق و بیت المحرم. البته واژه مسجد الحرام ۱۵ بار در قرآن یاد شده است.
ایوب صبری پاشا مورخ بزرگوار تاریخ حرمین شریفین که از تاریخ نگاران دوره عثمانی است، در کتاب مرآت مکّه بیش از ۵۰ نام و لقب برای این شهر مقدس برشمرده و تسمیه آنها را نیز آورده است.
پیامبر اکرم (ص) خطاب به مکه فرمود «به خدا سوگند! تو بهترین زمین خدا و محبوب ترین سرزمین نزد خدای بزرگ هستی» و هنگام خروج از این سرزمین فرمود «اگر مرا از تو بیرون نمی کردند، بیرون نمی رفتم.
امام باقر (ع) فرمود «کسی که در مکه بخوابد، همچون کسی است که در شهرهای دیگر به تهجد و شب زنده داری بپردازد» و حضرت علی (ع) فرمود «نماز خواندن در مکه و مدینه برابر با هزار نماز است»
یکی از نام های مکه «امُّ القُری» است که در آیه ۹۲ سوره انعام آمده و به معنای مادر زمین هاست. گویند در آغاز آفرینش زمین، آب تمامی سطح آن را فرا گرفته و اولین نقطه خشکی که در روی زمین آشکار شد، مکان کعبه بود و این خشکی، اندک اندک از اطراف کعبه بر آمده تا به مقدار کنونی گسترش یافته است. به همین دلیل مکه را ام القری نامیده اند. در روایت است که این واقعه در شب و روز ۲۵ ذیقعدة رخ داده و نام آن شب را دحوالارض نامند. یعنی پهن شدن زمین از زیر خانه کعبه بر روی آب؛ همان گونه که روز آن را نیز روز دحوالارض نامیده اند.
حضرت علی علیه السلام در جواب کسی که پرسیده بود چرا مکه راام القری می گویند، فرمود «چون زمین از زیر آن گسترش پیدا کرده است» بعضی نیز معتقدند مکه را به آن جهت‌ام القری خوانده اند که گویا تمام اسرار شهرها در آن نهفته است؛ نه تنها اسرار زمین که رموز آسمان نیز در آن پنهان است.
